Point of View – Đôi mắt dẫn đường giúp bạn kết nối sâu sắc với độc giả

Nhiều bạn thường nghĩ rằng "tôi không có gì đặc biệt". Nhưng bạn không biết rằng bản thân câu chuyện của bạn cũng chính là một điều đặc biệt.

Hôm qua mình đã gặp một người anh làm nhiếp ảnh, anh chia sẻ rằng sau bao nhiêu năm làm nghề với nhiều kỹ thuật khác nhau, giờ đây anh chỉ muốn mang đến góc nhìn chân thật của mình tới với người xem. Câu nói này đã khiến mình nghĩ nhiều về cách chúng ta – những người sáng tạo – đưa góc nhìn của mình vào trong tác phẩm. Với các tác giả sách, điều này đặc biệt quan trọng, vì bạn không chỉ truyền tải thông tin mà còn kể một câu chuyện, mang đến một cảm nhận cá nhân.

Bạn đã bao giờ tự hỏi làm thế nào để cuốn sách của mình có thể thu hút độc giả ngay từ những trang đầu tiên và tạo nên sức ảnh hưởng mạnh mẽ? Trong bài viết này, mình sẽ chia sẻ khái niệm Point of View - chính là góc độ tiếp cận, vấn đề tác giả sách thường băn khoăn trong quá trình viết sách. Góc độ tiếp cận sẽ giúp bạn chạm đúng đối tượng độc giả và gia tăng giá trị cho tác phẩm, từ đó xây dựng uy tín và thu nhập từ nội dung mà bạn tạo ra.

Đôi mắt của tác giả

Trong viết, kỹ thuật Point of View (POV) - góc nhìn - chính là "đôi mắt" mà bạn sử dụng để kể chuyện. Bạn có nhiều cách để kể chuyện trong cuốn sách của mình. Mỗi kiểu ngôi sẽ mang lại một cảm nhận và góc nhìn khác nhau, phù hợp với từng loại nội dung và độc giả mục tiêu. Hãy cùng điểm qua các ngôi kể phổ biến:

1. Ngôi thứ nhất (First Person)

Như đã giới thiệu, ngôi thứ nhất sử dụng “tôi”, “chúng tôi”, giúp độc giả thấy rõ những gì mà nhân vật chính trải qua. Điều này tạo sự gần gũi, chân thật, và thường được dùng cho hồi ký, tự truyện, hoặc những câu chuyện muốn tạo sự đồng cảm mạnh mẽ. Khi bạn muốn kết nối cảm xúc và đưa độc giả trực tiếp vào câu chuyện của mình, ngôi kể này là lựa chọn tối ưu.

Ví dụ: "Tôi đã đứng trước cánh cửa, trái tim đập loạn nhịp. Tôi biết rằng chỉ cần bước vào, cuộc sống của tôi sẽ thay đổi mãi mãi."

Cảm giác mang lại: Bạn kể chuyện trực tiếp từ góc nhìn của mình, tạo sự gần gũi và thân mật.

2. Ngôi thứ hai (Second Person)

Ngôi thứ hai sử dụng "bạn", như thể bạn đang trực tiếp nói chuyện với người đọc. Nó ít phổ biến trong văn chương, nhưng lại rất hiệu quả khi bạn muốn hướng dẫn thực hiện một điều gì đó hoặc làm cho độc giả cảm thấy họ là một phần của câu chuyện.

Ví dụ: “Bạn đang bước qua cánh cửa, lòng đầy hồi hộp…”.

Cảm giác mang lại: Ngôi này thường được dùng trong sách hướng dẫn, sách tự phát triển bản thân, hoặc các nội dung tương tác như hướng dẫn thiền, kỹ năng.

Ví dụ: "Bạn mở cánh cửa, bước vào căn phòng tối om, cảm nhận hơi lạnh lan tỏa khắp cơ thể. Bạn biết rằng mình đang bước vào một thế giới hoàn toàn mới."

Cảm giác mang lại: Như thể bạn đang trực tiếp nói chuyện với người đọc, khiến họ cảm thấy họ là một phần của câu chuyện.

3. Ngôi thứ ba giới hạn (Third Person Limited)

Ở ngôi kể này, người viết sử dụng “anh ấy”, “cô ấy”, nhưng chỉ tập trung vào suy nghĩ và cảm nhận của một nhân vật duy nhất. Ngôi thứ ba giới hạn cho phép bạn miêu tả cả hành động và cảm xúc của nhân vật, nhưng vẫn giữ được sự khách quan.

Độc giả sẽ chỉ biết được những gì nhân vật chính biết, cảm nhận những gì nhân vật cảm nhận. Điều này tạo nên tính bí ẩn và hồi hộp, giúp câu chuyện diễn ra theo mạch suy nghĩ của nhân vật. Đây là lựa chọn tuyệt vời cho các tiểu thuyết hoặc truyện phiêu lưu khi bạn muốn giữ cho câu chuyện có phần riêng tư mà vẫn dễ tiếp cận.

Ví dụ: "Anh ấy mở cửa, lòng đầy lo lắng. Từ trong sâu thẳm, anh biết rằng điều gì đó quan trọng sắp xảy ra, nhưng không dám đối mặt với nó."

Cảm giác mang lại: Bạn chỉ theo dõi cảm xúc và suy nghĩ của một nhân vật duy nhất, tạo sự bí ẩn nhưng vẫn có sự kết nối cảm xúc với nhân vật.

4. Ngôi thứ ba toàn tri (Third Person Omniscient)

Với ngôi kể này, bạn giống như một "người dẫn chuyện toàn năng", biết hết tất cả những gì đang diễn ra trong suy nghĩ của mọi nhân vật và toàn bộ bối cảnh câu chuyện. Bạn có thể nhảy qua lại giữa các nhân vật, thể hiện mọi cảm xúc, suy nghĩ và hành động của họ. Ngôi này mang lại cái nhìn toàn diện và chi tiết, rất phù hợp cho tiểu thuyết dài với nhiều tuyến nhân vật và tình tiết phức tạp.

Ví dụ: "Anh ấy mở cửa, lòng đầy lo lắng. Ở phía bên kia, cô ấy đang chờ đợi, trái tim cũng đập loạn nhịp vì hồi hộp. Cả hai đều không biết rằng quyết định này sẽ thay đổi cuộc đời họ mãi mãi."

Cảm giác mang lại: Bạn biết hết mọi điều về tất cả các nhân vật, cả suy nghĩ và cảm xúc của họ. Điều này giúp độc giả có cái nhìn tổng quát về câu chuyện.

5. Ngôi thứ ba khách quan (Third Person Objective)

Ở đây, người kể chuyện không đi sâu vào cảm xúc hay suy nghĩ của nhân vật mà chỉ miêu tả hành động và lời nói một cách khách quan. Giống như bạn đang xem một bộ phim, chỉ thấy những gì diễn ra bên ngoài mà không biết được suy nghĩ nội tâm. Ngôi này thường được dùng trong các bài tường thuật, báo cáo, hoặc khi bạn muốn tạo ra sự khách quan, lạnh lùng trong câu chuyện.

Ví dụ: "Anh ấy mở cửa và bước vào. Cô ấy đứng đối diện, không nói gì, chỉ nhìn anh với đôi mắt đầy cảm xúc. Không khí trong căn phòng dường như đông cứng lại."

Cảm giác mang lại: Người kể chỉ miêu tả hành động và sự kiện mà không đi sâu vào cảm xúc hay suy nghĩ của nhân vật, giống như xem một bộ phim.

Nên sử dụng Point of View nào cho tác giả sách phi hư cấu?

Ngôi thứ nhất (First Person)

Trong viết sách phi hư cấu, góc nhìn ngôi thứ nhất sử dụng các đại từ "tôi", "chúng tôi", "mình", và thường được sử dụng nhiều nhất, đưa người đọc vào chính cuộc sống của người kể chuyện. Người kể có thể là nhân vật chính đang thuật lại hành trình của mình, hoặc một nhân vật phụ đang kể lại câu chuyện của người khác.

Với góc nhìn ngôi thứ nhất, người đọc sẽ được trải nghiệm những cảm xúc, suy nghĩ và hành động qua lăng kính của nhân vật. Họ được ở ngay hàng ghế đầu, sống cùng những khoảnh khắc. Đó là lý do mà POV này rất được ưa chuộng trong các thể loại phi hư cấu như hồi ký hay tự truyện, nơi tác giả trực tiếp kể về câu chuyện của chính mình.

Tại sao nên chọn ngôi này? Đơn giản vì nó giúp bạn đối thoại trực tiếp với độc giả một cách gần gũi. Khi bạn chia sẻ bằng giọng điệu của mình, độc giả sẽ cảm thấy họ đang nói chuyện với một người bạn, không phải đang đọc một cuốn sách khô khan. Nếu bạn viết về những trải nghiệm cá nhân, ngôi thứ nhất không chỉ giúp bạn kể lại câu chuyện mà còn tạo ra sự gắn kết cảm xúc mạnh mẽ với độc giả.

Ví dụ: "Những đòn tâm lý trong thuyết phục" của Robert B. Cialdini

Trong cuốn sách này, Robert B. Cialdini chia sẻ các nguyên tắc tâm lý học áp dụng trong việc thuyết phục, và ông thường sử dụng ngôi thứ nhất để mô tả trải nghiệm cá nhân của mình khi nghiên cứu đề tài này: "Tôi đã dành nhiều năm để nghiên cứu về cách con người bị ảnh hưởng, và một trong những phát hiện lớn nhất của tôi là cách chúng ta dễ bị tác động bởi các yếu tố tưởng chừng rất đơn giản."

Cialdini trực tiếp chia sẻ kinh nghiệm cá nhân, giúp người đọc dễ dàng kết nối với các tình huống thực tế mà tác giả đã trải qua. Điều này làm cho kiến thức khoa học trở nên gần gũi hơn, đồng thời tạo cảm giác đáng tin cậy khi người đọc hiểu rằng tác giả đã tự mình thử nghiệm và chứng minh các nguyên tắc đó.

Ngôi thứ hai (Second Person)

Trong sách phi hư cấu, ngôi kể ngôi thứ hai sử dụng các đại từ "bạn", "của bạn", trực tiếp hướng đến độc giả. Ngôi thứ hai giúp người đọc trải nghiệm câu chuyện như thể chính họ là nhân vật chính, tạo nên sự tương tác cao.

Với ngôi kể này, độc giả sẽ được hướng dẫn hoặc tham gia trực tiếp vào quá trình hành động. Điều này rất hiệu quả trong các sách hướng dẫn thực hành hoặc phát triển bản thân, nơi tác giả muốn người đọc thực sự cảm nhận và thực hiện theo những gì được viết. Khi bạn dùng ngôi thứ hai, bạn không chỉ đang kể chuyện mà còn tương tác trực tiếp với độc giả, khiến họ cảm thấy được tham gia vào hành trình mà bạn đề xuất.

Tại sao chọn ngôi thứ hai? Vì nó tạo sự gần gũi và khuyến khích hành động. Người đọc sẽ cảm thấy rằng bạn đang nói chuyện trực tiếp với họ, làm cho những gợi ý, lời khuyên trở nên cá nhân hóa và có khả năng thúc đẩy sự thay đổi nhiều hơn.

Ví dụ: "Sức mạnh của thói quen" của Charles Duhigg

Trong phần hướng dẫn của cuốn sách, Charles sử dụng ngôi thứ hai để nói chuyện trực tiếp với độc giả, giúp họ nhận thức về thói quen và cách thay đổi chúng. Ông viết: "Bạn sẽ nhận ra rằng chính những hành động nhỏ hàng ngày của mình đã hình thành nên những thói quen mạnh mẽ.".

Ngôi thứ hai giúp tạo cảm giác rằng tác giả đang trực tiếp hướng dẫn độc giả, khiến họ cảm thấy được tham gia và khuyến khích hành động tích cực hơn trong việc thay đổi thói quen của mình.

Ngôi thứ ba giới hạn (Third Person Limited)

Ngôi thứ ba giới hạn sử dụng các đại từ "anh ấy", "cô ấy", nhưng chỉ giới hạn ở một nhân vật. Người đọc chỉ biết được những gì mà nhân vật chính biết và cảm nhận, tạo nên một góc nhìn cận cảnh nhưng vẫn giữ được tính khách quan.

Đây là một lựa chọn phổ biến khi tác giả muốn giữ một khoảng cách nhất định với câu chuyện, nhưng vẫn muốn độc giả hiểu rõ suy nghĩ và cảm xúc của một nhân vật cụ thể. Trong sách phi hư cấu, ngôi kể này thường phù hợp với các tiểu sử hoặc câu chuyện người thật việc thật, nơi bạn cần kể lại cuộc đời của người khác nhưng vẫn tạo được sự liên kết cảm xúc mạnh mẽ.

Tại sao nên chọn ngôi này? Nó mang lại sự khách quan nhưng vẫn đủ gần gũi để độc giả cảm nhận được trải nghiệm cá nhân. Độc giả sẽ theo dõi hành trình của nhân vật, nhưng không phải lúc nào cũng biết trước được tất cả, tạo nên yếu tố bất ngờ và hấp dẫn.

Ví dụ: "Steve Jobs: Hành trình từ gã nổi loạn đến nhà lãnh đạo huyền thoại" của Walter Isaacson

Trong tiểu sử này, Walter Isaacson kể câu chuyện cuộc đời của Steve Jobs nhưng chỉ từ góc nhìn của Steve, qua những cảm xúc và suy nghĩ mà Jobs đã chia sẻ với tác giả. Mặc dù không phải là ngôi thứ nhất, cuốn sách vẫn truyền tải rất nhiều nội tâm của Jobs thông qua ngôi thứ ba giới hạn.

Nó giúp tác giả giữ được sự khách quan khi kể về cuộc đời Jobs, nhưng vẫn cho phép độc giả tiếp cận sâu sắc với suy nghĩ và cảm xúc của ông. Đây là lựa chọn hoàn hảo cho một cuốn tiểu sử, nơi mà cuộc đời của một nhân vật chính được miêu tả chi tiết.

Ngôi thứ ba toàn tri (Third Person Omniscient)

Ngôi kể ngôi thứ ba toàn tri cho phép người kể biết tất cả mọi thứ về các nhân vật trong câu chuyện. Điều này giúp bạn có thể trình bày câu chuyện từ nhiều góc nhìn khác nhau, làm rõ hơn bối cảnh của nhiều nhân vật.

Trong sách phi hư cấu, ngôi kể này phù hợp khi bạn muốn độc giả có cái nhìn toàn diện về nhiều nhân vật hoặc sự kiện cùng một lúc. Nó thường được sử dụng trong các sách nghiên cứu lịch sử hoặc phân tích đa chiều, nơi bạn cần đưa ra nhiều quan điểm khác nhau.

Tại sao chọn ngôi toàn tri? Vì nó mang lại cho người đọc sự hiểu biết toàn diện, giúp họ nhìn thấy toàn cảnh vấn đề, không chỉ giới hạn ở một nhân vật hay một sự kiện duy nhất. Điều này rất hữu ích khi câu chuyện của bạn có nhiều lớp nhân vật hoặc sự kiện cần được khai thác.

Ví dụ: "Sapiens: Lược sử loài người" của Yuval Noah Harari

Yuval Noah Harari sử dụng ngôi thứ ba toàn tri để mô tả hành trình tiến hóa của loài người, từ góc nhìn của một người kể chuyện toàn tri. Ông phân tích và diễn giải về nhiều nhóm người, từ nhiều thời kỳ khác nhau, với cái nhìn toàn diện về lịch sử và khoa học.

Để giải thích về sự phát triển của toàn nhân loại, Harari cần một cái nhìn bao quát và khách quan. Ngôi thứ ba toàn tri cho phép ông kể câu chuyện từ nhiều góc độ, bao gồm cả phân tích xã hội, văn hóa và sinh học, mà không bị hạn chế bởi một nhân vật cụ thể.

Làm sao để sử dụng Point of View hiệu quả?

Sử dụng Point of View hiệu quả không chỉ là chọn ngôi kể phù hợp mà còn là biết cách kết nối cảm xúc, đặt mình vào câu chuyện, và mời gọi độc giả tham gia vào hành trình của bạn. Đó là sự kết hợp giữa cách kể chuyện chân thành và tạo sự đồng cảm sâu sắc, giúp câu chuyện của bạn không chỉ được đọc mà còn được cảm nhận và lưu giữ trong tâm trí độc giả.

Chọn Point of View (POV) trong viết sách là quyết định quan trọng giúp định hình cách kể chuyện và kết nối với độc giả. Mỗi POV mang lại một góc nhìn khác nhau, phù hợp với mục đích và thể loại của tác phẩm cũng như các đoạn nội dung.

Bạn cũng có thể phối hợp các Point of View khác nhau cho các loại nội dung có mục tiêu khác nhau. Ví dụ như ngôi thứ nhất (tôi) cho các câu chuyện và ngôi thứ hai (bạn) cho các nội dung hướng dẫn. Dưới đây là những yếu tố cần xem xét để bạn lựa chọn POV phù hợp cho cuốn sách của mình:

1. Mục đích của cuốn sách

• Nếu mục tiêu của bạn là chia sẻ trải nghiệm cá nhân hoặc đưa độc giả vào cuộc hành trình cá nhân của chính bạn, ngôi thứ nhất (First Person) là lựa chọn tốt nhất. Sử dụng các đại từ như “tôi”, “chúng tôi”, bạn có thể truyền tải những cảm xúc và suy nghĩ chân thật nhất, tạo nên sự gần gũi và đồng cảm với độc giả. Độc giả sẽ có cảm giác như đang trực tiếp nói chuyện với bạn.

  • Ví dụ: Hồi ký, tự truyện, sách phát triển bản thân cá nhân.

  • Lợi ích: Giúp độc giả cảm thấy như đang nghe bạn kể chuyện đời mình, dễ tạo kết nối cảm xúc mạnh mẽ.

• Nếu bạn muốn độc giả tham gia trực tiếp vào hành trình hoặc trải nghiệm trong cuốn sách, ngôi thứ hai (Second Person) có thể là lựa chọn sáng tạo. POV này dùng các đại từ “bạn” để trực tiếp dẫn dắt người đọc hành động hoặc suy nghĩ.

  • Ví dụ: Sách hướng dẫn, sách tự phát triển cá nhân, bài tập thực hành.

  • Lợi ích: Tạo sự tương tác cao, khuyến khích độc giả cảm thấy họ là một phần của quá trình.

• Nếu bạn đang viết về một nhân vật cụ thể hoặc kể câu chuyện từ quan điểm của một người khác, ngôi thứ ba giới hạn (Third Person Limited) sẽ cho phép bạn đi sâu vào tâm lý của một nhân vật, nhưng vẫn duy trì sự khách quan.

  • Ví dụ: Tiểu sử, sách kể về hành trình của một nhân vật nổi tiếng.

  • Lợi ích: Cho phép bạn khám phá suy nghĩ và cảm xúc của nhân vật chính, nhưng vẫn giữ sự khách quan và không quá cá nhân.

• Nếu bạn muốn có cái nhìn toàn diện về nhiều nhân vật và sự kiện cùng lúc, ngôi thứ ba toàn tri (Third Person Omniscient) sẽ giúp bạn bao quát mọi khía cạnh của câu chuyện, bao gồm nhiều nhân vật và bối cảnh.

  • Ví dụ: Sách lịch sử, sách nghiên cứu hoặc phân tích đa chiều.

  • Lợi ích: Cung cấp cái nhìn toàn cảnh và cho phép bạn chuyển đổi giữa các nhân vật, sự kiện dễ dàng.

2. Loại nội dung và giọng điệu

• Nội dung cá nhân, cảm xúc: Nếu nội dung của bạn liên quan đến cảm xúc, suy ngẫm hoặc câu chuyện đời tư, ngôi thứ nhất sẽ giúp bạn gắn kết cảm xúc tốt nhất với độc giả.

• Nội dung hướng dẫn: Nếu bạn muốn hướng dẫn hoặc truyền cảm hứng hành động, ngôi thứ hai giúp bạn tương tác trực tiếp với người đọc, khiến họ cảm thấy họ là một phần của câu chuyện.

• Nội dung phân tích hoặc khách quan: Khi bạn cần giữ sự khách quan và không muốn trực tiếp liên hệ cá nhân với độc giả, ngôi thứ ba sẽ là lựa chọn phù hợp hơn. Ngôi thứ ba giới hạn giúp tập trung vào một nhân vật, trong khi ngôi thứ ba toàn tri mang đến cái nhìn đa chiều và toàn diện.

3. Độc giả mục tiêu

• Ai là độc giả của bạn? Nếu bạn muốn nói chuyện trực tiếp với độc giả như một người bạn hoặc người dẫn đường, ngôi thứ nhất và ngôi thứ hai là lựa chọn tốt. Điều này đặc biệt phù hợp với sách phát triển bản thân hoặc hướng dẫn kỹ năng, khi bạn cần độc giả đồng cảm hoặc hành động ngay.

• Nếu cuốn sách hướng đến đối tượng chuyên nghiệp hoặc có tính nghiên cứu cao, ngôi thứ ba có thể là lựa chọn tốt để giữ tính chuyên nghiệp và khách quan, không quá cá nhân.

4. Kết nối cảm xúc

Bạn muốn kết nối cảm xúc sâu sắc hay giữ khoảng cách với độc giả? Nếu mục tiêu của bạn là chạm đến cảm xúc và giúp người đọc cảm nhận câu chuyện một cách trực tiếp, thì ngôi thứ nhất là cách tốt nhất để làm điều đó. Ngược lại, nếu bạn muốn duy trì sự khách quan hơn, thì ngôi thứ ba sẽ giữ khoảng cách nhất định.

5. Sự linh hoạt và phức tạp

Nếu câu chuyện có nhiều lớp nhân vật và tình tiết phức tạp, ngôi thứ ba toàn tri sẽ cho phép bạn di chuyển giữa các nhân vật và tình huống khác nhau mà không bị giới hạn vào một góc nhìn duy nhất.

Lời khuyên dành cho bạn:

Đừng cố gắng làm hài lòng tất cả mọi người. Thay vào đó, hãy tập trung vào nhóm độc giả mục tiêu, những người thực sự đồng cảm với câu chuyện và góc nhìn của bạn. Cuốn sách của bạn không phải dành cho tất cả mọi người, nhưng nó sẽ đặc biệt với những ai thực sự cần nó. Khi bạn sử dụng Point of View, bạn không chỉ kể lại, mà còn kết nối tâm hồn và cảm xúc với người đọc.

1. Hiểu rõ giọng điệu của bạn:

Khi sử dụng ngôi thứ nhất, hãy tự hỏi: "Tôi muốn độc giả cảm nhận gì?". Sự chân thành, trung thực trong giọng điệu sẽ khiến câu chuyện của bạn thấm vào lòng người đọc. Bạn không chỉ kể chuyện, mà còn dẫn dắt cảm xúc của họ.

2. Đặt mình vào vị trí của nhân vật:

Dù bạn đang kể câu chuyện của chính mình hay người khác, hãy sống cùng với từng khoảnh khắc mà bạn miêu tả. Điều này sẽ giúp câu chuyện trở nên sống động, khiến độc giả cảm thấy như họ cũng đang trải nghiệm những điều đó.

3. Liên hệ cá nhân với độc giả:

Sử dụng các câu hỏi hoặc gợi ý trực tiếp để độc giả suy ngẫm về câu chuyện của mình. Ví dụ, bạn có thể đặt câu hỏi như: "Nếu bạn là tôi lúc đó, bạn sẽ làm gì?", hay "khi đối diện với thử thách, bạn có cảm giác tương tự không?". Điều này khuyến khích họ đồng cảm và suy ngẫm về trải nghiệm của chính mình.

Nhiều bạn thường nghĩ rằng "tôi không có gì đặc biệt". Nhưng bạn không biết rằng bản thân câu chuyện của bạn cũng chính là một điều đặc biệt. Chính góc nhìn của bạn, cách bạn dẫn dắt độc giả sẽ tạo nên sự khác biệt thực sự cho tác phẩm của bạn và đây sẽ là mối dây kết nối sâu sắc giữa độc giả và người tác giả thông qua một ấn phẩm sách. Vậy bạn đã sẵn sàng để chia sẻ điều đó chưa?