Con đường mới của tác giả trong kỷ nguyên số
Sống nhờ nội dung số – Toả sáng bằng sách in – Bền vững nhờ hệ sinh thái
Trong vài năm qua, ngành xuất bản thế giới đã chứng kiến một sự chuyển dịch mạnh mẽ: doanh thu từ in ấn liên tục suy giảm, trong khi các mô hình digital như subscription, membership và nền tảng đọc thuê bao lại tăng trưởng chưa từng có.
The Guardian (một trong những tờ báo lâu đời nhất thế giới) công bố rằng 72% doanh thu hiện đến từ độc giả số, với hơn 1,3 triệu người ủng hộ định kỳ toàn cầu. Con số ấy không chỉ cứu sống một tòa soạn, mà còn minh chứng cho một mô hình mới: mối quan hệ dài hạn với độc giả quan trọng hơn cả số lượng bản in bán ra.
Song song với đó, các nền tảng như Substack, Patreon, Kindle Unlimited đang mở ra “đất sống” cho hàng triệu tác giả: nơi độc giả không chỉ trả tiền để sở hữu một cuốn sách, mà để đầu tư niềm tin, đồng hành lâu dài, và tham gia trực tiếp vào hệ sinh thái tri thức của tác giả.
Câu hỏi đặt ra cho tác giả Việt Nam hôm nay không còn là “viết hay không viết sách”, mà là: làm sao để biến một cuốn sách thành điểm khởi đầu cho cả một hệ sinh thái chuyên gia, vừa nuôi sống sự nghiệp, vừa tỏa sáng thương hiệu?
Ba tầng để tác giả sống bền vững
Ngành xuất bản toàn cầu đang đổi thay nhanh chóng: sách in dần mất vị trí trung tâm, trong khi nội dung số và cộng đồng độc giả trở thành trụ cột nuôi sống tác giả. Nhưng thay vì nhìn nhận đây như một sự đánh đổi, xu hướng mới cho thấy: digital, sách in và sản phẩm mở rộng có thể kết nối thành một hệ sinh thái ba tầng, vừa đảm bảo sự bền vững tài chính, vừa giữ lại chiều sâu cảm xúc và thương hiệu cá nhân.
Tầng 1 – Digital (Kết nối và duy trì): Newsletter, podcast, video, webinar trở thành dòng chảy liên tục để duy trì mối quan hệ dài hạn với độc giả.
Tầng 2 – Sách (Nền móng định vị): Sách là “danh thiếp cao cấp”, nơi tác giả khẳng định chuyên môn, triết lý, hoặc phương pháp riêng.
Tầng 3 – Mở rộng (Sản phẩm & cộng đồng): Khóa học, retreat, mentoring hay cộng đồng học tập giúp sách không chỉ dừng ở trang giấy, mà sống tiếp trong đời thực.
Với cấu trúc ba tầng này, một cuốn sách không còn là điểm đến, mà là điểm khởi đầu cho cả một hành trình tri thức. Và câu hỏi đặt ra cho tác giả Việt Nam hôm nay là: bạn sẽ chỉ dừng lại ở một cuốn sách, hay xây dựng cho mình một hệ sinh thái chuyên gia bền vững?
Tầng 1 – Digital membership trở thành nguồn sống
Sự thay đổi trong xuất bản hôm nay là sự trỗi dậy của digital membership – một mô hình doanh thu dựa trên mối quan hệ dài hạn với độc giả thay vì những lần bán sách ngắn hạn.
Trên thế giới, các ví dụ đã trở nên thuyết phục:
Substack – nền tảng bản tin lớn nhất hiện đạt 5 triệu subscription trả phí (2025), tăng trưởng hơn 25% chỉ trong vòng bốn tháng.
Patreon đã chi trả vượt mốc 10 tỷ USD cho các nhà sáng tạo nội dung, với hơn 25 triệu membership trả phí.
Kindle Unlimited – chương trình đọc thuê bao của Amazon đã chi hơn 59,9 triệu USD cho tác giả chỉ trong tháng 7/2025.
Những con số này cho thấy: độc giả ngày nay không chỉ mua sản phẩm, họ muốn đầu tư vào tiếng nói và niềm tin của tác giả. Trong một thế giới nơi AI có thể tạo ra tin tức nhanh và miễn phí, điều làm độc giả sẵn sàng chi trả chính là sự minh bạch, chân thực, và sự hiện diện của một con người thật sau con chữ. Việc ủng hộ định kỳ chính là cách độc giả nói: “Tôi tin bạn. Tôi muốn đi cùng bạn lâu hơn.”
Với các tác giả Việt Nam, xu hướng này mở ra một cánh cửa mới. Thay vì chỉ trông chờ vào doanh số phát hành, tác giả có thể bắt đầu bằng việc xuất bản những bản tin định kỳ qua email để duy trì nhịp chạm thường xuyên với độc giả. Tiếp đó, việc tạo dựng những cộng đồng kín trên các nền tảng quen thuộc như Facebook, Skool hay Zalo sẽ giúp gắn kết bền chặt hơn.
Cuối cùng, các công cụ thanh toán đơn giản như MoMo hay BuyMeACoffee cũng có thể trở thành kênh hỗ trợ trực tiếp, giúp độc giả dễ dàng thể hiện sự đồng hành và ủng hộ. Chỉ cần 50 đến 100 độc giả trung thành sẵn sàng trả phí định kỳ, một tác giả đã có thể tạo được nền tài chính ổn định để viết đều tay, thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào thị trường in vốn nhiều biến động.
Đọc thêm bài viết:
Tầng 2 – Sách in là sản phẩm chất lượng cao
Trong khi digital đang dần trở thành nguồn sống của tác giả và nhà xuất bản, sách in lại đang bước vào một vai trò hoàn toàn mới: từ phương tiện phổ biến tri thức, trở thành vật phẩm mang tính biểu tượng và cảm xúc.
Trên thế giới, sự thay đổi này diễn ra rõ rệt:
Nhiều nhà xuất bản tung ra ấn bản giới hạn (limited edition), được đánh số, in bìa cứng, kèm chữ ký tay, và thường bán hết chỉ trong vài ngày.
Thể loại coffee-table book hay photobook được thiết kế như một tác phẩm nghệ thuật, không chỉ để đọc mà còn để trưng bày như một phần của phong cách sống.
Các nền tảng mạng xã hội, đặc biệt là BookTok và Instagram, biến những cuốn sách có thiết kế đẹp thành “lifestyle object” – một phụ kiện thể hiện cá tính, gu thẩm mỹ, và bản sắc người sở hữu.
Xu hướng này cho thấy: sách in không chết đi, mà đang chuyển hóa thành một dạng sản phẩm tri thức chất lượng cao. Người đọc không mua sách in vì rẻ và tiện, mà vì giá trị tinh thần, ký ức, và sự tự hào khi được sở hữu một phiên bản đặc biệt.
Đối với tác giả Việt Nam, đây là một tín hiệu đáng suy ngẫm. Thay vì chạy theo số lượng bản in lớn, việc tập trung vào chất lượng và tính độc bản sẽ tạo ra nhiều giá trị hơn cho cả tác giả lẫn độc giả. Một cuốn sách được in đẹp, được ký tay và phát hành giới hạn, thậm chí đi kèm với món quà nhỏ như bookmark, postcard hay bao bìa vải, sẽ trở thành “kỷ vật” mà độc giả muốn gìn giữ.
Hơn thế, sự kết hợp giữa in và số cũng mở ra những trải nghiệm mới: một cuốn sách có thể mang trong mình QR code dẫn đến nội dung bonus như video, audio hoặc những bản thảo chưa từng công bố, giúp hành trình đọc trở nên phong phú và giàu cảm xúc hơn.
Bên cạnh đó, nếu như trước đây độc giả chỉ xuất hiện ở cuối hành trình – mua và đọc một cuốn sách đã hoàn chỉnh – thì nay họ đang được mời bước vào ngay từ đầu, thậm chí trong quá trình hình thành tác phẩm. Đây là tinh thần của triết lý mà Noah Kagan gọi là “Build WITH your readers” – xây dựng cùng độc giả, không chỉ cho độc giả.
Đọc thêm bài viết:
Ở quy mô toàn cầu, nhiều tác giả và nhà xuất bản đã thử nghiệm và gặt hái thành công: có người chia sẻ bản thảo sớm trên Substack để nhận góp ý, có người để supporter trên Patreon bỏ phiếu chọn chủ đề hay bìa sách, thậm chí có những dự án sách cộng đồng huy động vốn trực tiếp từ độc giả, biến họ thành “đồng sở hữu tinh thần” của cuốn sách.
Điều này đang thay đổi mối quan hệ truyền thống: độc giả không còn là người đứng ngoài, mà trở thành “nhà tài trợ văn hóa” – những người vừa góp vốn, vừa góp ý, vừa lan tỏa tác phẩm.
Ở Việt Nam, xu hướng này cũng đã bắt đầu hé mở.
Các tác giả có thể chia sẻ một phần bản thảo trên mạng xã hội hoặc bản tin định kỳ, từ đó lắng nghe phản hồi về giọng văn, cách tiếp cận, hay những chủ đề được quan tâm nhất.
Việc mời một nhóm nhỏ “độc giả sớm” (20–50 người) tham gia hành trình viết không chỉ giúp tác phẩm bớt lý thuyết, mà còn tạo một cộng đồng đồng hành ngay từ trước khi sách ra mắt.
Độc giả khi được tham gia như vậy sẽ có xu hướng gắn bó và tự hào hơn, bởi họ thấy mình là một phần của cuốn sách.
Mình nhận thấy rằng, trong kỷ nguyên digital, sách in không biến mất, mà là biểu tượng của bản sắc cá nhân. Nó không còn chỉ để đọc, mà để giữ và để gắn kết để dẫn độc giả tới tầng 3.
Tầng 3 – Xây dựng hệ sinh thái chuyên gia
Trong thời đại số, một cuốn sách đơn lẻ hiếm khi đủ để tạo ra sự nghiệp bền vững cho tác giả. Thay vào đó, xu hướng nổi bật là tác giả không chỉ viết sách, mà xây dựng cả một hệ sinh thái tri thức xoay quanh chuyên môn của mình.
Trên thế giới, nhiều chuyên gia đã chuyển đổi từ vai trò “người viết” thành kiến trúc sư hệ sinh thái tri thức:
James Clear (Atomic Habits): ngoài sách in, ông phát triển newsletter với hơn 2 triệu subscriber, các bài báo, podcast, và khóa học online biến kiến thức về thói quen thành một hệ thống sản phẩm và dịch vụ.
Cal Newport (Deep Work): từ sách, ông mở rộng sang giảng dạy đại học, podcast, blog định kỳ. Tất cả bổ sung và củng cố cho “thương hiệu chuyên môn” về tập trung và năng suất.
Simon Sinek (Start With Why): từ một ý tưởng trung tâm, ông phát triển thành sách, video TED Talk, workshop, khóa học online, và cộng đồng toàn cầu.
Điểm chung ở đây là sách chính là điểm khởi đầu, không phải điểm kết thúc. Tác giả dùng sách để định vị chuyên môn, rồi tiếp tục mở rộng sang các hình thức khác, tạo thành một “hệ sinh thái chuyên gia” đa tầng.
Viết sách không chỉ để xuất bản, mà còn để khẳng định vị thế chuyên môn. Từ cuốn sách, tác giả có thể mở rộng sang khóa học, workshop, webinar, podcast hay ứng dụng học tập, từ đó tiếp cận nhiều định dạng và đối tượng độc giả khác nhau. Việc xây dựng hệ sinh thái giúp tác giả tránh rơi vào cái bẫy “một sản phẩm duy nhất”, đồng thời tạo thêm nhiều dòng giá trị và doanh thu bổ sung.
Một tác giả về quản trị có thể khởi đầu bằng workshop nội bộ cho doanh nghiệp, duy trì bản tin chia sẻ case study hàng tuần, rồi dần phát triển thành sách và khóa học chuyên sâu. Một tác giả trong lĩnh vực giáo dục có thể biến sách thành công cụ mở đầu cho cộng đồng học tập, rồi tiếp tục mở rộng sang sự kiện offline hay nền tảng học liệu số.
Khi quan sát toàn cảnh, ta thấy rõ: digital và print không loại trừ lẫn nhau, mà bổ sung cho nhau. Digital Membership mang lại dòng tiền ổn định, còn sách in mang lại giá trị biểu tượng, vị thế và cảm xúc. Và từ sự kết hợp này, một mô hình lai ghép đang dần hình thành chính là hệ sinh thái ba tầng trong xuất bản.
Tầng nội dung số: gồm membership, ebook, audiobook, newsletter. Đây là phần lõi, tạo ra sự duy trì hàng tháng, giúp tác giả “sống được” với nghề.
Tầng sản phẩm vật lý: gồm limited edition, bản in ký tay, quà tặng đặc biệt. Đây là lớp mở rộng, giúp tác giả “tỏa sáng”, tạo dấu ấn thương hiệu và mối gắn kết cảm xúc.
Tầng sản phẩm mở rộng: gồm các sản phẩm được mở rộng từ sách như khoá học, app, event, webinar,...
Tại Việt Nam, con đường này hoàn toàn khả thi: một membership ổn định với vài chục đến vài trăm độc giả trung thành có thể bảo đảm nhịp viết đều đặn; song song, một ấn bản in giới hạn được in đẹp, ký tay hoặc gắn kèm bonus digital sẽ trở thành cầu nối cảm xúc; và từ chính cuốn sách đó, tác giả tiếp tục mở rộng cộng đồng để phát triển các sản phẩm chuyên sâu như khóa học hay webinar.
Đây chính là tương lai lai ghép của xuất bản. Khi tác giả biết cách thiết kế một hệ sinh thái nhiều tầng, họ vừa có sự bền vững tài chính, vừa giữ được chiều sâu cảm xúc và vị thế mà chỉ sách in mới có thể mang lại.
Đọc thêm bài viết:
Một góc nhìn chuyển hóa
Nếu hình dung sự nghiệp tác giả như một cái cây, thì digital chính là bộ rễ, ngày ngày mang dinh dưỡng và nuôi sống toàn bộ thân cây. Sách in là thân cây, hữu hình, vững chắc, nơi độc giả có thể chạm vào và ghi nhớ như một dấu ấn bản sắc. Và sản phẩm mở rộng là cành lá, hoa trái, nơi tri thức tiếp tục kết nụ, ra hoa và tạo quả, mang đến nhiều giá trị mới cho cộng đồng.
Thế giới đang đi theo hướng ấy, và Việt Nam cũng không nằm ngoài dòng chảy. Vấn đề không phải là chọn “số” hay “in”, mà là biết xếp chúng vào đúng vai trò: digital để sống, sách in để sáng, mở rộng để bền vững.
Trong thời đại mà nội dung có thể được nhân bản chỉ bằng một cú click, điều còn lại là mối quan hệ thật giữa tác giả và độc giả. Khi tác giả dám mở lòng, xây dựng cộng đồng, và trao đi giá trị đều đặn, họ sẽ tìm thấy một nền tảng vững chắc. Và khi tác giả dồn tâm sức vào từng bản in chất lượng, từng phiên bản giới hạn, đồng thời mở rộng sang khóa học, cộng đồng hay dịch vụ tri thức, họ sẽ giữ được ngọn lửa kết nối lâu dài.
Là một tác giả hay một độc giả, bạn sẽ lựa chọn cách nào để gắn bó lâu dài? Đồng hành mỗi ngày qua nội dung số, lưu giữ một ấn bản in như kỷ vật, hay tham gia vào một cộng đồng học tập để cùng phát triển?
Mình nghĩ rằng câu trả lời không nằm ở một phía, mà ở sự kết hợp của cả ba. Bởi chính trong sự lai ghép ấy, xuất bản mới tìm thấy con đường tương lai: Sống nhờ nội dung số – Toả sáng bằng sách in – Bền vững nhờ hệ sinh thái.
The Transformation Book - Tri thức dẫn đường sự chuyển hóa
Subscribe bản tin của mình để đón đọc thêm các bài viết nếu bạn đang quan tâm đến chủ đề viết sách, tư vấn chiến lược xuất bản và xây dựng thương hiệu tác giả nhé.