Hành trình viết có thể bắt đầu từ cách bạn đọc
Từ "tiêu hoá" tri thức đến kiến tạo bản sắc
Bạn đã bao giờ đọc quá nhiều đến mức không dám viết? Đó là một nghịch lý phổ biến của người yêu tri thức. Bạn đọc hàng trăm cuốn sách, nạp vào vô số ý tưởng, nhưng khi đặt tay vào bàn phím, mọi thứ lại mịt mù. Mình đã gặp rất nhiều tác giả như vậy – có vốn hiểu biết phong phú nhưng mãi loay hoay chưa ra được bản thảo đầu tay. Và mình thường nói với họ:
"Không ai sở hữu chân lý. Điều làm nên một tác phẩm đặc biệt không nằm ở thông tin, mà ở cách bạn tái tổ chức tri thức để phản chiếu cái nhìn của chính mình."
Vậy làm sao để viết sách không phải là sao chép kiến thức, mà là quá trình chuyển hoá nó thành bản sắc cá nhân? Mời bạn cùng mình đi qua bản tin tuần này với 3 cách để đưa tri thức của nhân loại cộng hưởng cùng góc nhìn và tri thức của cá nhân vào sách.
TRÍCH DẪN không chỉ để dẫn nguồn – mà là cách bạn chọn điểm bắt đầu cho một góc nhìn mới
Khi đọc sách, bạn có thể gặp một câu nói hay một đoạn văn khiến bạn dừng lại thật lâu. Có thể đó là một nhận định sắc bén, một hình ảnh ẩn dụ gợi mở, hay một kết luận táo bạo.
Thông thường, chúng ta sẽ trích dẫn những câu như vậy vào bài viết hoặc cuốn sách của mình – và nghĩ rằng chỉ cần ghi đúng tên tác giả, nguồn sách là đủ. Nhưng trích dẫn thực sự hiệu quả không chỉ là việc ghi nhận nguồn gốc thông tin, mà là cách bạn chọn lọc và tái sinh nó trong tư duy của mình.
Không chỉ dừng ở cách trích dẫn nguyên tác và dừng ở đó, có ba cách trích dẫn bạn có thể sử dụng với các mục đích khác nhau:
Dẫn nguyên văn – khi bạn muốn giữ lại cảm xúc hoặc nhịp điệu ngôn từ nguyên bản.
Diễn giải lại – khi bạn muốn làm cho nội dung trở nên gần gũi, dễ hiểu hơn cho độc giả của bạn.
Ẩn dụ hóa – khi bạn muốn chuyển hóa tri thức đó thành một hình ảnh mới gắn với ngữ cảnh riêng.
1. Dẫn nguyên văn (Quote directly)
Mục đích: Giữ lại nhịp điệu, cảm xúc, hoặc tính biểu tượng mạnh mẽ từ câu gốc. Khi dùng: Khi câu văn có “sức nặng” nội tại – nói thay cảm xúc hoặc quan điểm bạn chưa thể diễn đạt hay hơn.
Ví dụ:
“We accept the love we think we deserve.” – Stephen Chbosky → Bạn có thể viết tiếp: “Câu nói này khiến mình lặng người. Bao nhiêu mối quan hệ đổ vỡ không phải vì người kia quá tệ, mà vì ta từng nghĩ: ‘Chắc mình không xứng đáng với điều gì hơn.’ Vậy nên, câu hỏi thật sự không phải ‘ai yêu bạn’, mà là bạn nghĩ mình xứng đáng với kiểu tình yêu nào?”
2. Diễn giải lại (Paraphrase)
Mục đích: Làm rõ, "giải phóng" nội dung khỏi ngôn ngữ phức tạp hoặc xa lạ để gần hơn với người đọc. Khi dùng: Khi trích từ những nguồn học thuật, triết học, hoặc ngôn ngữ khô khan.
Ví dụ:
Trong "Flow – The Psychology of Optimal Experience", Mihaly Csikszentmihalyi mô tả “dòng chảy” như trạng thái khi bạn say mê đến mức quên cả thời gian, không gian. → Bạn viết lại: “Tôi gọi đó là cảm giác ‘tôi đang là chính mình nhất’. Như khi bạn đang vẽ, viết, chơi nhạc, và không cần ai khen – vì chính việc làm đó đã là phần thưởng rồi.”
3. Ẩn dụ hóa (Metaphorize)
Mục đích: Diễn đạt lại ý tưởng trừu tượng bằng hình ảnh, trải nghiệm cụ thể – giúp người đọc cảm được chứ không chỉ hiểu. Khi dùng: Khi muốn đưa ý tưởng vào một ngữ cảnh đời sống thực – để tăng tính liên tưởng, cảm xúc.
Ví dụ:
Một ý trong sách “The War of Art” của Steven Pressfield nói rằng: "Sự kháng cự (resistance) là kẻ thù số một của sáng tạo." → Bạn ẩn dụ hóa: “Tôi thấy nó như một con mèo lười nằm chắn giữa đường. Bạn có thể bước qua nó chỉ trong 3 giây, nhưng lại chọn quay đi, làm việc khác, rồi... bỏ cuộc.”
“Có khi nào bạn đã từng để ‘con mèo kháng cự’ đó ngủ lì trước bàn làm việc của mình suốt cả tuần?”
Mỗi lần bạn trích dẫn, hãy tự hỏi:
Mình đang đồng tình, phản biện, hay muốn bổ sung điều gì?
Câu này mở ra vấn đề gì cho mình?
Mình có một trải nghiệm nào để minh họa cho câu nói này không?
Khi đó, bạn không chỉ đang dẫn lời người khác – bạn đang dẫn dắt một cuộc đối thoại tri thức, nơi chính bạn là người đóng góp.
Trích dẫn, nếu được dùng đúng, không đóng khung tư duy bạn vào điều đã được viết ra, mà là một điểm tựa để bạn đi xa hơn. Nó như một bậc thang, không phải để đứng mãi trên đó, mà để từ đó bạn nhìn thấy xa hơn, sâu hơn, và riêng hơn.
Đọc thêm bài viết:
TỔNG HỢP không phải là gom góp – mà là đặt lại vấn đề dưới ánh sáng của bạn
Khi bắt đầu viết sách, nhiều tác giả thường rơi vào cái bẫy tưởng là “chuẩn bị kỹ” nhưng thực chất lại khiến họ lạc lối: đó là gom càng nhiều tư liệu càng tốt. Họ đọc hàng chục cuốn sách, chép lại hàng trăm đoạn trích, tạo ra một file tổng hợp dày đặc – nhưng rồi... không biết bắt đầu từ đâu, hoặc kết nối mọi thứ như thế nào.
Vấn đề là gì? Bạn đang dùng tư liệu của người khác, nhưng vẫn chưa nói lên tiếng nói của mình. Bạn đang tổng hợp kiến thức – nhưng không đặt lại được vấn đề. Và điều đó khiến bạn chỉ đang “nói lại điều đã được nói”.
Tổng hợp đúng là tổng hợp theo vấn đề bạn thực sự đang theo đuổi, không phải theo cấu trúc chương mục trong sách người khác.
Ví dụ:
Giả sử bạn đang viết một cuốn sách về "Học tập trọn đời". Thay vì tổng hợp theo kiểu:
Chương 1: Học là gì?
Chương 2: Não bộ vận hành thế nào?
Chương 3: Kỹ năng ghi nhớ…
→ Hãy bắt đầu bằng một câu hỏi thực sự mà bạn đang đau đáu:
“Vì sao người lớn lại mất dần sự háo hức học tập, trong khi trẻ em thì luôn tò mò?”
Từ câu hỏi này, bạn sẽ tìm các dữ kiện, góc nhìn, câu chuyện, ví dụ để trả lời câu hỏi, thay vì trình bày một tập hợp lý thuyết rời rạc. Bạn có thể sử dụng mô hình 4R mình đề cập dưới đây với 4 bước để tập hợp tri thức giải quyết được đúng vấn đề mình đặt ra.
Mô hình 4R – Công cụ chuyển hoá tri thức
Read – Đọc có mục đích, không chỉ để nhớ
Đừng cố ghi nhớ tất cả. Hãy tìm điểm chạm với câu hỏi của bạn.
Khi đọc một chương sách, hãy hỏi: “Đoạn nào trong đây đang chạm tới vấn đề mình quan tâm nhất?”
Ví dụ: Nếu bạn đang viết về sự mất tập trung thời hiện đại, khi đọc “Deep Work” của Cal Newport, hãy tập trung vào chương nói về môi trường số và phản xạ tức thời – thay vì ghi chú toàn bộ cuốn sách.
Relate – Liên hệ với trải nghiệm hoặc quan sát cá nhân
Hãy hỏi: “Mình đã từng trải qua điều này chưa? Mình thấy gì trong công việc, trong lớp học, trong chính bản thân?”
Điều này khiến tư liệu không còn là thứ bên ngoài, mà trở thành chất liệu sống.
Ví dụ: Sau khi đọc nghiên cứu về dopamine và mạng xã hội, bạn có thể viết:
“Tôi nhớ có giai đoạn, mỗi lần viết được một đoạn, tôi lại bật điện thoại xem Instagram – như một phần thưởng. Nhưng hóa ra, chính phần thưởng đó lại giết chết dòng chảy sáng tạo của tôi.”
Reframe – Đặt lại ngữ cảnh, cấu trúc hoặc cách nhìn
Tư duy như một kiến trúc sư: Sắp đặt lại các viên gạch tri thức theo cấu trúc mới do bạn đề xuất.
Hãy tự hỏi: “Nếu mình đặt lại câu hỏi? Nếu mình vẽ lại bản đồ tư duy theo cách của mình?”
Ví dụ: Bạn có thể kết nối khái niệm “deep work” với thiền Vipassana, với quan sát về một lớp học sáng tạo nơi học sinh không được dùng điện thoại – từ đó đặt lại vấn đề:
“Tập trung không chỉ là kỹ thuật, mà là một hệ sinh thái gồm mục tiêu rõ ràng, thói quen, môi trường và ý nghĩa của việc đang làm.”
Rewrite – Viết lại bằng giọng của chính bạn
Đây là lúc bạn thổi linh hồn vào tri thức.
Viết không phải để “báo cáo” lại những gì bạn đọc, mà để kể lại hành trình trải nghiệm và chiêm nghiệm của chính bạn, từ góc nhìn rất thật, rất người.
Cách thực hiện:
Hãy tự hỏi: “Nếu mình kể lại cho một người bạn, mình sẽ kể thế nào – bằng câu chuyện đời thường, bằng những thắc mắc, vấp ngã và tỉnh ngộ thực sự?”
Đừng chỉ lặp lại kết luận học thuật. Hãy cho thấy sự sống động của tri thức khi đi qua chính bạn.
Ví dụ :
"Tôi từng hứng khởi học tiếng Pháp. Tuần đầu trôi qua trong đam mê. Nhưng đến tháng thứ hai, bài tập chất chồng, lịch làm việc dày đặc, tôi dần bỏ lỡ các buổi học. Không ai nhắc, cũng chẳng ai học cùng. Một mình, tôi thấy mình lạc lõng.
Khi đọc về thói quen và tâm lý học hành vi, tôi mới hiểu: động lực ban đầu là chưa đủ. Chúng ta cần một hệ sinh thái hỗ trợ – từ mục tiêu rõ ràng, môi trường thuận lợi, cộng đồng đồng hành, đến ý nghĩa cá nhân đủ sâu.
Nếu ngày ấy, tôi không học một mình, mà cùng một nhóm nhỏ, nếu tôi tạo cho mình một góc học tập riêng biệt, nếu tôi gắn việc học với một ước mơ lớn hơn, có lẽ tôi đã không bỏ dở giữa chừng."
Từ lý thuyết về thói quen → trải nghiệm thất bại cá nhân → mô hình 4 tầng duy trì thói quen → câu chuyện chân thật của chính bạn.
Bạn có thể thấy, tái cấu trúc không phải là sao chép cấu trúc của người khác – mà là phát triển bằng hệ thống tư duy cá nhân
Bạn không chỉ tóm tắt tri thức, mà đã đặt lại vấn đề, thổi vào đó đời sống riêng, tạo ra góc nhìn có khả năng làm độc giả suy ngẫm và kết nối.
Gợi ý tự thực hành
Viết ra một câu hỏi hoặc vấn đề bạn thực sự quan tâm.
Chọn 2-3 cuốn sách liên quan, đọc không để ghi nhớ, mà để tìm nguyên liệu trả lời câu hỏi ấy.
Kết nối với trải nghiệm thực tế của chính bạn.
Đặt lại vấn đề và viết lại bằng chính tiếng nói của bạn.
Đọc thêm bài viết:
BẢN SẮC là sự đồng nhất giữa trí tuệ và tâm huyết
Khi nói đến bản sắc viết, nhiều người thường nghĩ ngay đến sự khác biệt, thậm chí là “độc chiêu” để gây ấn tượng. Nhưng thực tế, điều làm nên một cuốn sách có bản sắc thật sự không nằm ở việc bạn có thể hiện kỳ lạ đến đâu, mà ở chỗ:
Từng con chữ bạn viết ra có phản chiếu được con người thật của bạn – cách bạn nhìn, cảm và sống cùng thế giới không?
Bản sắc là khi tri thức bạn chia sẻ và trái tim bạn đặt vào câu chữ cùng chung một nhịp đập.
Viết có bản sắc là viết bằng sự nhất quán nội tại
Bạn không cần trở thành người “đặc biệt hơn người khác”. Bạn chỉ cần trở thành chính mình – một cách trung thực, rõ ràng và có hệ thống.
Cụ thể, viết sách có bản sắc là khi bạn dám:
1. Chọn 1 trọng tâm – và theo đuổi đến cùng
Một cuốn sách mạnh mẽ không lan man nói về tất cả – mà đào rất sâu một điều thật thiết tha với bạn.
Ví dụ: Bạn có thể viết về “cách người trưởng thành học lại việc học” – chứ không ôm cả chủ đề giáo dục. Một chủ đề nhỏ nhưng đủ sâu sẽ chạm được đúng người.
Câu hỏi để xác định trọng tâm:
Nếu chỉ được nói một điều duy nhất trong cuốn sách này, tôi muốn người đọc nhớ điều gì?
2. Kể câu chuyện thật – dù nó không hoàn hảo
Bản sắc không nằm ở việc bạn “viết hoàn hảo” mà ở chỗ bạn chia sẻ điều thật – một cách tử tế.
Hãy kể câu chuyện bạn từng mắc sai lầm. Chia sẻ khoảnh khắc bạn nghi ngờ bản thân. Thuật lại điều bạn rút ra từ những trải nghiệm không ai biết. Chính những điều đó, chứ không phải câu chữ hoa mỹ, tạo nên chất riêng.
Ví dụ:
“Tôi từng bỏ ngang bản thảo đầu tiên vì đọc sách của người khác quá hay và cảm thấy mình không đủ tầm. Mất 2 năm sau, tôi mới nhận ra: nếu tôi không viết theo cách của mình, thì sẽ không ai viết điều ấy cả.”
3. Dẫn dắt người đọc bằng trải nghiệm mà không ai khác có thể thay thế bạn
Tri thức bạn chia sẻ có thể đã có người nói. Nhưng cách bạn kết nối chúng với cuộc sống, hành trình, câu hỏi cá nhân – thì chỉ bạn mới làm được.
Gợi ý:
Viết như thể bạn đang nói với một người bạn đang cần điều đó.
Đừng giấu đi cảm xúc, góc nhìn, mâu thuẫn cá nhân.
Chính sự riêng tư chân thật ấy khiến bạn trở thành một người kể chuyện không thể thay thế.
Đọc thêm bài viết:
Bản sắc không nằm ở kỹ thuật – mà ở tính chân thực, sự rõ ràng trong tư duy và lòng can đảm để không làm người khác.
Bạn có thể không phải là người viết hay nhất. Nhưng nếu bạn viết bằng một trọng tâm rõ ràng, bằng trải nghiệm thật, và bằng chất giọng không vay mượn từ ai khác – thì bạn đã sở hữu bản sắc rồi.
Một cuốn sách giá trị không chứng minh “tôi biết nhiều”, mà làm rõ: “đây là cách tôi sống cùng tri thức ấy”.
Bạn có thể bắt đầu từ tri thức của người khác, nhưng đừng dừng ở đó. Hãy viết ra cách bạn nhìn, cách bạn cảm và cách bạn ứng dụng. Và cách đọc sách để viết sách hiệu quả, chính là khi bạn nhìn tri thức của người khác dưới lăng kính của mình, cảm nhận chúng, và để tri thức đó được "sống lại" một lần nữa qua những con chữ mang đậm bản sắc riêng của bạn.
The Transformation Book - Tri thức dẫn đường sự chuyển hóa
Subscribe bản tin của mình để đón đọc thêm các bài viết nếu bạn đang quan tâm đến chủ đề viết sách và xây dựng thương hiệu tác giả nhé.