4 cách vượt qua nỗi ám ảnh của “trang giấy trắng”
Chiến lược sáng tạo bền vững cho người viết
Bạn mở laptop, cầm bút lên.
Trước mặt là trang giấy trắng.
Tim đập từng nhịp bối rối và đầu óc trống rỗng.
Những ý tưởng rộn ràng trong đầu, dòng cảm hứng tuôn trào hôm qua bỗng nhiên biến mất.
Và bạn ngồi thẫn thờ như có một bức tường trắng chặn đứng. Đó chính là nỗi sợ "trang giấy trắng" của bất cứ người viết nào.
Rất nhiều tác giả trì hoãn cuốn sách của mình vì khoảnh khắc bế tắc ấy, khi mọi thứ như bị chặn đứng bởi một khoảng trắng vô tận. Nó khiến ta hoặc cố gắng gồng ép để viết cho xong rồi nhanh chóng kiệt sức, hoặc lùi bước hẹn “ngày mai bắt đầu lại”. Nhưng ngày mai, bức tường trắng ấy vẫn ở đó.
Vậy những tác giả sách, những người viết hàng trăm ngàn con chữ trong suốt cuộc đời có trải qua cảm giác này không? Câu trả lời là có, nhưng họ có cách để vượt qua nó. Có một thói quen rất đặc biệt mà Ernest Hemingway luôn giữ cho riêng mình, ông không bao giờ kết thúc một ngày viết khi đã cạn kiệt ý tưởng. Thay vào đó, ông dừng lại ngay khi còn biết rõ điều gì sẽ xảy ra tiếp theo.
Ông gọi đó là “chiếc cầu sang ngày mai”. Nhờ vậy, mỗi buổi sáng, Hemingway không phải đối diện với nỗi sợ hãi của “trang giấy trắng” - thứ thường ám ảnh không chỉ nhà văn mà bất kỳ ai đang sáng tạo. Ông bước lên cây cầu ấy và tiếp tục, như thể ngọn lửa hôm qua vẫn còn cháy sáng trong tay.
Câu chuyện ấy gợi cho chúng ta một nguyên tắc quan trọng hơn, viết lách không bao giờ bắt đầu từ trang giấy trắng, mà luôn từ một sự tiếp nối, từ một kho tàng phong phú đã được tích lũy sẵn. Bài viết hôm nay, mình sẽ chia sẻ với bạn cách thức để luôn có một "chiếc cầu sang ngày mai" cho hành trình viết lách của mình.
Khái niệm “Start with Abundance” – Đừng bắt đầu từ số 0
Tác giả, người viết nhiều năm Bob Doto, trong cuốn A System for Writing, đã đưa ra một tuyên bố rất rõ ràng: “Writing a book should never start with a blank page… Books are often more curation than catharsis.” (Tạm dịch: “Viết một cuốn sách không bao giờ nên bắt đầu từ một trang giấy trắng. Thực tế, sách thường là kết quả của sự biên tập, sắp xếp và chọn lọc nhiều hơn là sự bộc phát cảm xúc thuần tuý.”)
Nói một cách cụ thể, viết sách không phải là một cú nhảy mạo hiểm vào khoảng trống, mà nó nên là quá trình tái cấu trúc và phát triển từ những gì đã tích lũy. Bob Doto chỉ ra rằng nhiều cuốn sách nổi tiếng thực chất không bắt đầu từ hư không, mà được xây dựng dựa trên những mảnh ý tưởng đã có sẵn.
Nickel and Dimed (Barbara Ehrenreich) và Bullshit Jobs (David Graeber): Cả hai tác phẩm đều xuất phát từ những bài luận ngắn được đăng tải trên tạp chí. Chính sự quan tâm và phản hồi mạnh mẽ của độc giả với các bài viết ban đầu đã trở thành chất xúc tác để tác giả mở rộng, đào sâu và phát triển thành sách. Đây là minh chứng rõ ràng cho việc một cuốn sách có thể nảy mầm từ một “mẩu viết thử nghiệm” ban đầu.
Fear and Loathing in Las Vegas (Hunter S. Thompson): Cuốn sách kinh điển này thực ra khởi nguồn từ một chú thích chỉ dài… 250 chữ, ghi lại cảm nhận ban đầu của Thompson khi đi đưa tin. Thay vì ngồi xuống viết một tác phẩm từ đầu, ông phát triển dần từ ghi chú cực kỳ ngắn gọn ấy, cho thấy sức mạnh của việc giữ lại và khai thác “mảnh vụn” ý tưởng.
How To Tell if Your Cat is Plotting to Kill You (Matthew Inman): Tác phẩm ra đời từ blog hài hước The Oatmeal, nơi Inman thường xuyên chia sẻ tranh biếm họa và quan sát vui nhộn. Khi blog thu hút hàng triệu độc giả, nội dung được tái biên tập thành sách, chứng minh rằng những chia sẻ thường nhật trên blog hoàn toàn có thể trở thành nền tảng cho một ấn phẩm xuất bản.
Sh*t My Dad Says (Justin Halpern): Ban đầu, Halpern chỉ đăng tải những câu nói dí dỏm của cha mình lên Twitter. Sự lan tỏa bất ngờ biến tài khoản này thành hiện tượng mạng xã hội, và sau đó được phát triển thành một cuốn sách bán chạy. Đây là minh chứng điển hình cho việc “những mảnh vụn đời thường” cũng có thể trở thành tác phẩm in ấn nếu được sắp xếp đúng cách.
The Power of Now (Eckhart Tolle) và Everyday Zen (Charlotte Joko Beck): Cả hai cuốn sách tâm linh nổi tiếng đều không được viết theo lối “ngồi xuống và viết liền một mạch”, mà được biên soạn lại từ những buổi giảng, buổi phỏng vấn. Điều này cho thấy, tri thức được chia sẻ trong bối cảnh khác (giảng dạy, trò chuyện, phỏng vấn) hoàn toàn có thể trở thành tài nguyên quý giá để chuyển hóa thành sách.
Bản thân mình trong quá trình làm việc với các tác giả Việt Nam, rất nhiều tác phẩm cũng được hình thành từ quá trình tích lũy và sắp xếp lại những gì đã từng được viết, từng được sống và từng được chia sẻ.
Đó là cuốn sách "Nếp nhà" của chị Hồng Phương được xây dựng từ chuỗi bài viết ngắn được chị ghi lại trong hành trình ghi lại những cảm xúc về mẹ và gia đình trong hành trình sống và yêu
Đó là cuốn sách “Quảng cáo không nói láo” của anh Hồ Công Hoài Phương bắt đầu từ blog nơi anh viết về những trải nghiệm trong nghề quảng cáo
Hay là cuốn sách Xấu thế nào Đẹp ra sao mình viết dựa trên chính giáo trình khoá học "Thiết kế dành cho Marketer" của RIO Creative...
Trước khi thành hình một cuốn sách, hầu hết tác giả đều đã có một “kho nguyên liệu” riêng: đó có thể là những bài viết ngắn rải rác, những buổi giảng dạy, những trang nhật ký cá nhân, hay thậm chí là những dòng trạng thái trên mạng xã hội. Chính những mảnh ghép tưởng như rời rạc ấy, khi được gom lại và tổ chức, sẽ trở thành nền móng cho tác phẩm hoàn chỉnh.
Đọc thêm bài viết:
Chiến lược sáng tạo bền vững
Việc không bắt đầu từ trang giấy trắng không chỉ là một lựa chọn cảm tính của người viết, mà còn được chứng minh bằng nhiều nghiên cứu trong khoa học nhận thức và tâm lý học sáng tạo. Có bốn cơ sở quan trọng giúp chúng ta hiểu rõ vì sao nguyên tắc này hiệu quả.
Thứ nhất là Lý thuyết tải nhận thức (Cognitive Load Theory).
Não bộ con người có dung lượng hạn chế trong bộ nhớ làm việc. Khi vừa phải nghĩ ra ý tưởng mới, vừa phải giữ chúng trong trí nhớ ngắn hạn, vừa phải tìm cách diễn đạt, bộ não nhanh chóng rơi vào tình trạng quá tải. Chính vì vậy, khởi đầu từ một trang giấy trắng dễ khiến người viết cảm thấy bế tắc.
Ngược lại, nếu bắt đầu bằng một kho dữ liệu sẵn có như những ghi chú, bài viết cũ, hoặc các đoạn nhật ký, bộ não được giải phóng khỏi gánh nặng phải tạo ra mọi thứ cùng lúc. Lúc này, người viết chỉ cần tổ chức, kết nối và phát triển, qua đó giảm tải nhận thức và mở rộng không gian sáng tạo.
Thứ hai là Nhận thức phân tán (Distributed Cognition).
Theo nguyên lý này, tư duy và trí nhớ của con người không chỉ tồn tại trong não bộ, mà còn được phân tán ra công cụ và môi trường xung quanh. Một quyển sổ tay, một phần mềm ghi chú, một blog cá nhân hay thậm chí một bài viết trên mạng xã hội đều có thể được xem như bộ nhớ ngoài.
Khi viết sách, tác giả không đơn độc dựa vào trí nhớ của mình, mà dựa trên cả một hệ sinh thái ý tưởng đã được lưu giữ bên ngoài. Điều này biến quá trình viết thành sự cộng tác giữa bộ nhớ trong và bộ nhớ ngoài, giúp cho dòng chảy sáng tạo liền mạch hơn.
Thứ ba là Hiệu ứng ấp ủ (Incubation Effect).
Nghiên cứu sáng tạo cho thấy, nhiều ý tưởng không xuất hiện khi ta cố gắng cưỡng ép, mà được hình thành trong khoảng thời gian tiềm thức vẫn tiếp tục xử lý thông tin sau khi ta đã tạm gác công việc. Một bài blog ngắn, một đoạn ghi chú hay một dòng trạng thái đời thường, khi được cất giữ lại, vẫn tiếp tục được “ủ men” trong trí óc.
Đến một thời điểm thích hợp, chúng có thể kết nối với nhau, trở thành một ý tưởng mới mẻ và chín muồi hơn, ví dụ như được nâng cấp thành một chương sách hoặc thậm chí một cuốn sách hoàn chỉnh.
Cuối cùng là Tư duy mô-đun và khả năng tái sử dụng (Modular Thinking & Reusability).
Trong thiết kế và công nghệ, mô-đun được hiểu là những đơn vị nhỏ có thể ghép nối linh hoạt để tạo nên một hệ thống lớn. Ý tưởng và ghi chú của người viết cũng vậy. Một bài giảng, một mẩu nhật ký hay một nghiên cứu tình huống từng được viết ra đều có thể coi như một mảnh ghép trung gian.
Khi đến lúc viết sách, tác giả không cần tạo ra toàn bộ từ đầu, mà có thể ghép nối, tái tổ chức và bổ sung những phần chuyển tiếp. Cách làm này biến sáng tạo từ một tiến trình tuyến tính, đầy áp lực, thành một tiến trình tích lũy và mở rộng theo cấp số nhân.
Khi kết nối bốn cơ sở này, ta có một vòng tròn sáng tạo khép kín:
Giảm tải nhận thức để bắt đầu dễ dàng hơn
Mở rộng trí nhớ bằng hệ sinh thái ý tưởng
Nuôi dưỡng sự chín muồi của mảnh rời rạc trong tiềm thức
Cuối cùng tái tổ chức chúng bằng tư duy mô-đun.
Chính vòng tròn này lý giải vì sao “Start with Abundance” không chỉ là một mẹo chống ám ảnh trang giấy trắng, mà là một chiến lược sáng tạo bền vững, giúp tác giả viết ra những tác phẩm có chiều sâu và tính hệ thống. Nó giúp người viết giảm áp lực khi bắt đầu, tận dụng hiệu quả những tích lũy đã có, nuôi dưỡng sự chín muồi của ý tưởng và quan trọng hơn cả, duy trì một thói quen sáng tạo bền vững dựa trên sự tích lũy thay vì chỉ dựa vào sự bùng nổ ngẫu hứng.
Đọc thêm bài viết:
4 thực hành giúp tác giả luôn có sẵn nguyên liệu để viết
Nguyên tắc “Start with Abundance” không phải chỉ dành cho những tên tuổi lớn, mà bất kỳ tác giả nào, kể cả những người mới bắt đầu hành trình viết sách, đều có thể áp dụng. Điều quan trọng là bạn cần xây dựng cho mình một hệ thống tích lũy, để mỗi lần bắt đầu viết, bạn không bao giờ phải đối diện với trang giấy trắng.
Xây dựng một kho lưu trữ ý tưởng cá nhân
Một cách đơn giản và hiệu quả là tạo ra một kho lưu trữ ý tưởng cá nhân. Kho này có thể tồn tại dưới nhiều hình thức: một cuốn sổ ghi chú, một file Word, một bảng Notion, hay một hệ thống phức tạp hơn như Obsidian hoặc Zettelkasten. Trong kho ấy, bạn lưu giữ mọi mảnh ý tưởng – một câu nói ấn tượng từ cuộc trò chuyện, một đoạn nhật ký ngắn, một ghi chú khi đọc sách, hay một status trên mạng xã hội mà bạn thấy có giá trị. Vấn đề không phải là kích thước hay sự hoàn chỉnh của từng mảnh, mà là sự tích lũy bền bỉ qua thời gian.
Tận dụng những gì bạn đã làm trong công việc và cuộc sống
Nếu bạn là giảng viên, giáo án hay slide bài giảng có thể dễ dàng chuyển hóa thành chương sách. Nếu bạn là chuyên gia, những bài báo, báo cáo, hay phân tích chia sẻ trên blog có thể trở thành một phần nội dung. Ngay cả những chia sẻ ngắn trên Facebook, TikTok hay LinkedIn cũng có thể được gom nhặt để phát triển thành sách. Cách tiếp cận này giúp bạn thấy rằng mình đã có sẵn một kho phong phú, thay vì phải bắt đầu từ số 0.
Luyện thói quen “để lại dấu mốc cho ngày mai”
Một bước thực hành quan trọng khác là duy trì thói quen “để lại dấu mốc cho ngày mai”. Trước khi kết thúc một phiên viết, đừng dừng lại khi bạn đã cạn kiệt, mà hãy để lại một vài dòng gợi ý cho đoạn tiếp theo. Đó có thể là một câu hỏi chưa trả lời, một tiêu đề phụ bạn muốn triển khai, hoặc một ý tưởng bạn chưa kịp viết hết. Khi quay lại, bạn sẽ không bắt đầu từ số không, mà bước tiếp từ chính dấu mốc ấy. Đây là cách kết hợp giữa trực giác của Hemingway và nguyên tắc Start with Abundance, vừa duy trì năng lượng sáng tạo, vừa đảm bảo bạn luôn có nguyên liệu để khai thác.
Đọc thêm bài viết:
Duy trì tích lũy bằng những bước nhỏ
Nếu bạn chưa từng xây dựng hệ thống ghi chú, hãy bắt đầu thật nhỏ. Mỗi ngày, bạn chỉ cần ghi lại một đoạn ngắn – có thể là 100–200 chữ – về một quan sát, một trải nghiệm hay một suy nghĩ bất chợt. Sau ba tháng, bạn sẽ có một kho hàng chục ngàn chữ, và quan trọng hơn, một nguồn tài nguyên dồi dào để phát triển thành bài viết, chương sách, hay thậm chí một cuốn sách hoàn chỉnh.
Điều cốt lõi ở đây là thay đổi tư duy: viết sách không phải là bắt đầu một công trình khổng lồ từ hư không, mà là hành trình tổ chức và kết nối những gì bạn đã sống, đã nghĩ, đã ghi lại. Khi nhìn lại, bạn sẽ nhận ra mình đã luôn có sẵn một “kho phong phú”, chỉ là trước đây chưa gọi tên và sử dụng nó như một nền móng để viết.
Hãy "đặt viên gạch đầu tiên" cho cây cầu của bạn
Hemingway đã tìm ra cách vượt qua nỗi ám ảnh trang giấy trắng bằng “chiếc cầu sang ngày mai”, ông dừng lại khi vẫn còn biết rõ điều gì sẽ xảy ra tiếp theo. Bob Doto đi xa hơn khi khẳng định rằng: viết sách không nên bắt đầu từ hư không, mà từ một kho phong phú đã được tích lũy. Dù bằng trực giác hay bằng lý thuyết, họ đều chỉ ra một sự thật quan trọng: sáng tạo không nảy sinh từ khoảng trống, mà từ sự tiếp nối.
Nếu bạn đang ấp ủ một cuốn sách, hãy thử nhìn lại hành trình của chính mình. Có thể bạn đã có trong tay hàng trăm ghi chú, hàng chục bài viết, nhiều bài giảng hoặc những cuộc trò chuyện đáng nhớ. Tất cả những điều đó đều có thể trở thành “nguyên liệu gốc” cho tác phẩm. Điều bạn cần không phải là chờ đợi một ngày có đủ cảm hứng để viết từ số 0, mà là bắt đầu tổ chức lại kho tri thức sẵn có, từng bước nối kết chúng thành một chỉnh thể có ý nghĩa.
Một cuốn sách, về bản chất, chính là sự kết nối và sắp đặt lại những mảnh ghép đã nằm trong bạn từ lâu. Và có lẽ câu hỏi quan trọng nhất dành cho bạn lúc này là:
Bạn có đang nắm giữ mảnh ý tưởng nào, bài viết, ghi chú hay trải nghiệm, có thể trở thành nền móng cho cuốn sách tiếp theo của mình. Hoặc nếu chưa, bạn đã sẵn sàng để tích luỹ từng mảnh ghép đó, từ hôm nay?
The Transformation Book - Tri thức dẫn đường sự chuyển hóa
Subscribe bản tin của mình để đón đọc thêm các bài viết nếu bạn đang quan tâm đến chủ đề viết sách, tư vấn chiến lược xuất bản và xây dựng thương hiệu tác giả nhé.