Self-doubt – Cái bóng trì hoãn của tác giả
Vì sao bạn luôn sợ mình không đủ giỏi để chia sẻ kiến thức của mình?
Trong những buổi khai giảng của lớp học Viết sách, chia sẻ đầu tiên của các tác giả luôn là :
“Bên trong tôi luôn có một mong muốn viết được cuốn sách của mình, nhưng thực sự điều đó rất xa vời. Tôi luôn nghĩ rằng mình chưa đủ giỏi để bắt đầu và cứ mãi chờ thêm một chút nữa, một chút nữa. Quyết định đăng ký vào lớp học này là bước chân đầu tiên để tôi bước ra khỏi sự trì hoãn đó”.
Cũng ít chuyên gia tôi từng gặp đã nói với mình trong các buổi tư vấn:
“Anh rất muốn viết sách. Nhưng càng nghĩ, càng thấy hình như chuyên môn của mình chưa thực sự sẵn sàng.” “Chị muốn viết, nhưng sợ viết ra lại chẳng đủ giá trị cho người khác.”
Thậm chí, có một tác giả khác – người đã hoàn tất bản thảo, thậm chí đang chuẩn bị đẩy file đi in sau hơn 1 năm miệt mài nỗ lực. Vậy mà một tuần trước ngày ký duyệt, chị gọi cho mình, giọng hốt hoảng:
“Chị sợ… sợ rằng sách của chị không đủ sâu. Không xứng đáng để xuất bản. Không biết ai sẽ thực sự cần nó.”
Những lời thú nhận ấy không phải là chuyện lạ. Trái lại, chúng rất phổ biến, đặc biệt với những người viết sách từ kinh nghiệm sống, từ chuyên môn tích lũy suốt nhiều năm. Người càng tâm huyết, càng muốn tạo ra tác động thực sự lại càng dễ bị giữ chân bởi một kẻ thù rất quen thuộc: sự nghi ngờ chính mình.
“Self-doubt” là cái bóng âm thầm nhất trong hành trình viết. Không ồn ào, không rõ rệt. Nhưng nó làm trì hoãn không biết bao nhiêu bản thảo. Nó khiến bao nhiêu người mang trong mình một cuốn sách tiềm năng... mãi không thể cất tiếng nói.
Tuần này, mình mời bạn cùng bước vào bản tin The Transformation Book với một chủ đề mình nghĩ là nhạy cảm nhưng lại rất thiết yếu cho người viết: Self-doubt – Cái bóng trì hoãn của tác giả
Self-Doubt không chừa một ai
Có lẽ, ai trong chúng ta từng bắt đầu viết cũng đều đã trải qua khoảnh khắc ấy – khoảnh khắc ngồi trước trang giấy trắng, tay chạm vào bàn phím mà lòng chùng xuống, khi trong đầu vang lên một giọng nói:
“Tôi chưa đủ giỏi.” “Ai sẽ cần điều này chứ?” “Nếu viết ra, liệu có ai đọc không?”
Điều thú vị là: cảm giác ấy không chỉ của riêng bạn. Nó là một bóng hình rất quen thuộc – self-doubt, sự nghi ngờ chính mình – và nó ghé thăm mọi tác giả, không trừ một ai.
Ngay cả John Steinbeck, tác giả của The Grapes of Wrath, một trong những tiểu thuyết vĩ đại nhất thế kỷ XX, cũng từng ghi trong nhật ký rằng: “Tôi không phải là nhà văn. Tôi chỉ đang tự lừa dối mình.” Cũng như Stephen King, người đã bán hơn 350 triệu bản sách, từng thừa nhận: “Tôi sợ rằng câu chuyện lần này sẽ không đủ hay. Rằng tôi sẽ thất bại.”
Nghe thật lạ, phải không? Những tượng đài của văn chương thế giới, người có thừa minh chứng về năng lực, lại sợ điều mà người mới bắt đầu cũng sợ: “Tôi chưa đủ.”
Self-doubt không phải là một sai lầm cá nhân. Nó không phải là “thiếu tự tin”, cũng không đồng nghĩa với “thiếu năng lực”. Trên thực tế, rất nhiều người tài năng là những người đã đứng lớp, đã cố vấn cho hàng trăm người, đã triển khai thành công hàng chục dự án lại chính là những người nghi ngờ bản thân sâu sắc nhất khi đặt bút viết sách.
Tại sao lại như vậy?
Viết sách là một hành động “phơi sáng bản thể”
Viết một cuốn sách, đặc biệt là sách phi hư cấu, sách chuyên môn, sách phát triển bản thân, không đơn thuần là viết ra thông tin. Nó là hành trình bạn dám đặt thế giới quan, tư duy, triết lý sống của mình lên trang giấy, và gửi nó đến công chúng.
Và chính vì thế, cuốn sách không chỉ phản ánh bạn “biết gì”, mà còn hé lộ bạn là ai.
Self-doubt thường xuất hiện khi ta cảm thấy:
“Nếu họ không đồng ý với cuốn sách của mình… thì có nghĩa là họ không đồng ý với chính con người mình?”
Ở tầng sâu, đó không chỉ là sợ bị chê bai mà là sợ bị từ chối chính mình.
Bạn đã quen với vai trò chuyên gia – nhưng viết sách yêu cầu bạn trở thành người dẫn chuyện
Trong công việc hàng ngày, bạn có thể là người tư vấn rất tốt, người đưa ra lời khuyên sắc sảo, người phân tích vấn đề rõ ràng.
Nhưng viết sách lại yêu cầu một năng lực khác: kể chuyện, kết nối, và trao đi năng lượng chuyển hoá. Nó không phải là việc “truyền đạt kiến thức” mà là “thiết kế một hành trình chuyển đổi” cho người đọc.
Và đó là lúc nhiều chuyên gia bối rối. Họ cảm thấy:
“Mình nói giỏi, tư duy tốt, nhưng viết… lại không giống như mình.”
Cảm giác “mình không giỏi viết” trở thành cái cớ hoàn hảo để trì hoãn, trong khi vấn đề thực sự nằm ở sự lạ lẫm với một vai trò mới.
Bạn chưa từng được xác nhận năng lực viết lách một cách rõ ràng
Rất ít người lớn lên với lời khen “con viết hay”, “bài viết của con có chiều sâu”. Chúng ta thường được đánh giá qua điểm số, kỹ năng trình bày, khả năng nói chuyện hoặc nếu viết tốt cũng gắn với một định danh là “giỏi văn” chứ không phải khả năng diễn đạt nội tâm bằng chữ.
Thế nên khi bước vào hành trình viết sách, nội tâm chúng ta thiếu nền tảng xác nhận từ quá khứ. Dù bạn có kiến thức, có trải nghiệm, có mong muốn thật lòng, bạn vẫn tự hỏi:
“Liệu mình có đủ năng lực để viết ra điều này không?”
Self-doubt ở đây là dấu vết của một quá khứ thiếu xác nhận, chứ không phản ánh giá trị thật sự hiện tại.
Bạn đang nhìn sang người khác… quá nhiều
Bạn nhìn thấy những cuốn sách được PR rầm rộ, những tác giả bestseller với profile ấn tượng, những cuốn sách được review “bùng nổ”. Và thế là bạn so sánh. Dù bạn biết rõ, con đường bạn đi là duy nhất nhưng não bộ vẫn không thể ngăn việc:
“Cuốn sách của mình có gì hay hơn họ? Có gì đủ khác biệt? Liệu có ai quan tâm không?”
Càng nhìn ra ngoài, bạn càng đánh mất giọng nói bên trong.
Càng tiếp nhận “quá nhiều hình mẫu”, bạn càng hoang mang về bản thể riêng.
Bạn gắn giá trị bản thân vào thành công của cuốn sách
Có một câu nói thầm trong đầu chúng ta như sau:
“Nếu sách không hay thì tức là tôi... không đủ giá trị.”
Đây là một dạng đồng hóa giữa sản phẩm và bản thân.Nó khiến bạn trở nên vô cùng dễ tổn thương.
Bạn nghĩ rằng mình không chỉ đang viết một cuốn sách, bạn đang đưa một phần con người mình ra ánh sáng. Và vì vậy, bạn trì hoãn. Để tránh đau. Để không phải đối mặt với rủi ro bị từ chối.
Nhưng sự trì hoãn đó lại đánh đổi bằng một nỗi đau khác: bạn không thực hiện được lời gọi bên trong mình, để có thể đóng góp giá trị, tạo ra sự lan toả tri thức ở tầng cao hơn. Tiếng gọi đó vẫn luôn ở đó, nếu bạn không bắt đầu.
Vậy làm sao để có thể vượt qua được Self-doubt để bạn có thể bắt đầu hành trình cho cuốn sách mà mình đang ấp ủ? Mình sẽ chia sẻ ở phần tiếp theo của bài viết.
Đọc thêm bài viết:
Self-doubt không phải kẻ thù, mà là người bạn phản chiếu
Chúng ta thường nghĩ: để viết được sách, trước tiên phải vượt qua sự nghi ngờ bản thân. Phải dập tắt những tiếng nói nhỏ trong đầu, phải “tự tin hơn”, “vững vàng hơn”.
Nhưng bạn nghĩ sao nếu mình nói với bạn rằng: Self-doubt không cần phải bị loại bỏ, nó chỉ cần được lắng nghe đúng cách?
Self-doubt cho thấy bạn đang đi đúng hướng phát triển
Self-doubt không đơn giản chỉ là thiếu tự tin. Nó là sự pha trộn tinh vi giữa trách nhiệm, khát vọng và lòng cầu toàn. Người viết càng tâm huyết, càng muốn tạo ra giá trị thật cho người đọc, lại càng dễ bị ám ảnh bởi nỗi sợ “mình chưa xứng đáng”. Bởi lẽ, họ hiểu rằng mỗi con chữ mang sức nặng của ảnh hưởng. Một ý sai, một ví dụ hời hợt, có thể khiến cuốn sách mất đi sự chân thực mà họ muốn trao gửi.
Ở tầng sâu hơn, self-doubt còn là dấu hiệu của ý thức phát triển. Khi ta biết đủ để nhận ra giới hạn của mình, ta bắt đầu thấy những khoảng trống mà trước đây ta không thấy. Nó là “cơn đau trưởng thành” trong hành trình sáng tạo. Đau vì ta đã biết, và vì ta muốn làm tốt hơn.
Đó là bởi bạn không muốn viết một cuốn sách để “nổi tiếng”. Bạn muốn viết ra điều gì đó thật sự có ích, tử tế, đáng tin, có chiều sâu. Và vì bạn quan tâm tới độc giả thật lòng, bạn mới tự hỏi:
“Liệu điều mình mang đến đã đủ chín? Đủ cẩn trọng? Đủ có giá trị?”
Đó không phải là tín hiệu bạn không đủ tốt. Mà là dấu hiệu bạn đang trưởng thành, cả trong nghề nghiệp, lẫn trong nội tâm.
Self-doubt giúp trả lời câu hỏi “Bạn có tin vào năng lực của mình?”
Về mặt thần kinh học, self-doubt là một phần trong hệ thống đánh giá nguy cơ của não bộ giúp bạn sống sót trước rủi ro bị phán xét, bị cô lập khỏi cộng đồng.
Đó là phần não nói với bạn rằng:
“Hãy đợi một chút, hãy đảm bảo mình không làm gì khiến người khác xa lánh.”
Nó khoác áo lý trí, thuyết phục ta rằng:
“Hãy đợi thêm chút nữa, khi ta giỏi hơn.” “Khi ta có thêm bằng cấp, trải nghiệm, sự công nhận.”
Nhưng chính cái “chờ thêm một chút nữa” ấy, nếu không nhận diện, sẽ trở thành cái bẫy trì hoãn.
Bao nhiêu người đã ôm trong mình một cuốn sách không bao giờ được viết, chỉ vì họ nghĩ: “Tôi chưa đủ.” Thật ra, “đủ” không bao giờ là điểm đến. Nó là một hành trình mở, và bạn chỉ bước lên con đường ấy khi dám đi, không phải khi đã sẵn sàng. Trong thời đại này, nơi viết sách là hành động kết nối, không phải chiến đấu sinh tồn, chúng ta cần biết khi nào nên cho self-doubt ngồi ghế phụ, chứ không phải cầm lái.
Self-doubt không ngăn bạn viết, nó chỉ ngăn bạn công bố
Có thể bạn sẽ ngạc nhiên khi biết: Self-doubt thường không xuất hiện ở giai đoạn viết bản nháp đầu tiên. Nó xuất hiện mạnh mẽ ở giai đoạn chia sẻ ý tưởng, chuẩn bị xuất bản, đưa ra ánh sáng, ký in, gửi đi feedback...
Bởi vì lúc đó, bạn không còn viết cho chính mình nữa, bạn bắt đầu viết cho người khác đọc. Và khi tưởng tượng đến ánh nhìn của người khác, bạn dễ hoảng sợ.
“Họ sẽ nghĩ gì?” “Sẽ có ai cười vào thứ mình viết không?”
Nếu bạn nhận ra điều này, bạn sẽ nhẹ lòng hơn. Viết không phải lúc nào cũng là bước khó. Đưa nó ra thế giới mới là thử thách và đó cũng chính là nơi bạn cần chuẩn bị năng lực nội tâm nhiều nhất.
Self-doubt giúp bạn viết tử tế, nếu bạn biết đặt giới hạn cho nó
Có một cách nhìn khác nhân văn hơn, rằng self-doubt không phải kẻ thù, mà là tấm gương phản chiếu sự nghiêm túc của bạn với sứ mệnh sáng tạo. Người hời hợt không bao giờ thấy nghi ngờ; chỉ người thật sự quan tâm đến giá trị mình trao đi mới sợ rằng nó chưa đủ tốt.
Nếu bạn đang viết mà cảm thấy sợ, điều đó nghĩa là bạn đang đi đúng hướng. Vì chỉ khi ta viết điều có ý nghĩa, ta mới thấy sợ đánh mất ý nghĩa ấy. Chính nỗi sợ đó, nếu được hiểu đúng, sẽ trở thành động lực tinh lọc giúp ta cẩn trọng hơn, chân thành hơn, sâu sắc hơn.
John Steinbeck không chiến thắng self-doubt bằng việc loại bỏ nó. Ông viết cùng với nó. Stephen King cũng không chờ hết sợ mới viết. Ông viết dù sợ.
Đó là bí quyết duy nhất để đi tiếp: Viết dù sợ.
Khi bạn nhìn lại, sẽ thấy: mọi tác phẩm vĩ đại đều được viết trong sự không chắc chắn. Không có tác giả nào bắt đầu bằng niềm tin tuyệt đối rằng “tôi đã sẵn sàng”. Họ chỉ có một điều duy nhất: lòng can đảm để bắt đầu giữa sự chưa đủ.
Can đảm không loại bỏ nghi ngờ, nó ôm lấy nghi ngờ mà vẫn bước tiếp. Bởi người viết không cần “hoàn hảo”, họ chỉ cần trung thực với hành trình trưởng thành của chính mình.
Viết sách không cần phải là sân khấu. Nó có thể là một lời cam kết thầm lặng với thế giới: rằng bạn sẽ để lại một phần nhận thức, một phần kinh nghiệm, một phần tình thương qua con chữ. Và nếu bạn tiếp cận nó như một giá trị đóng góp, bạn sẽ thấy self-doubt không còn quá đáng sợ. Nó vẫn có mặt, nhưng không còn điều khiển bạn.
Trong phần tiếp theo, chúng ta sẽ đi vào chiến lược cụ thể:
* Làm sao để vừa nghi ngờ – vừa vẫn viết?
* Làm sao để hành động không cần đợi đến khi hoàn toàn sẵn sàng?
Đọc thêm bài viết:
4 chiến lược để giữ vững cam kết với cuốn sách của mình
Một trong những lầm tưởng phổ biến nhất của người viết sách đầu tay là: “Mình phải vượt qua sự nghi ngờ, rồi mới có thể viết.”
Nhưng kinh nghiệm thực tế lại cho thấy điều ngược lại: Viết là cách để vượt qua sự nghi ngờ.
Không phải sau khi bạn đủ chắc chắn thì bạn mới viết. Mà chính việc bạn viết, mỗi ngày, mỗi trang, mới giúp bạn dần củng cố niềm tin vào tiếng nói của mình.
Dưới đây là bốn chiến lược có thể giúp bạn hành động, ngay cả khi lòng vẫn còn phân vân.
Viết trước, đánh giá sau
Đừng bắt đầu với câu hỏi “đủ tốt chưa?”. Hãy bắt đầu với hành động “cứ viết đã”.
Ở giai đoạn đầu, mục tiêu không phải là viết hay, viết chuẩn, hay viết để in được ngay. Mục tiêu chỉ đơn giản là: diễn đạt được suy nghĩ của bạn thành lời, không tự kiểm duyệt khi chưa kịp hình thành nội dung. Một bản thảo thô là điều kiện cần để có một bản thảo tốt.
Không có công thức nào chống lại self-doubt hiệu quả hơn thói quen viết đều đặn. Viết mỗi ngày không phải để hoàn hảo, mà để duy trì dòng chảy sáng tạo. Steinbeck gọi đó là “a stint every day”, chỉ cần ngồi xuống, và viết dù tâm trạng ra sao.
Khi nhịp điệu hình thành, bạn không còn phụ thuộc vào cảm hứng hay sự tự tin. Bạn viết vì đó là việc bạn làm mỗi ngày.
Chiến lược gợi ý:
Hẹn giờ 30 phút, viết tự do theo chủ đề bạn quan tâm, không dừng lại để sửa câu, không đọc lại. Sau khi viết xong mới quay lại đánh giá.
Xác định lại mục tiêu viết sách
Bạn đang viết để được công nhận, hay để truyền lại một điều có ý nghĩa?
Nếu bạn viết để chứng minh mình đủ giỏi, self-doubt sẽ luôn có đất để tồn tại. Nhưng nếu bạn viết vì muốn để lại điều gì đó hữu ích cho người sau, hoặc đơn giản vì bạn cần nói ra điều đã chất chứa trong tim quá lâu thì self-doubt sẽ không còn là rào cản. Nó sẽ trở thành một phần trong hành trình tử tế bạn đang theo đuổi.
Chiến lược gợi ý:
Trả lời ba câu hỏi trước mỗi buổi viết:
“Tôi viết cho ai?”
“Tôi muốn họ thay đổi điều gì sau khi đọc?”
“Nếu tôi không viết cuốn sách này, điều gì sẽ không được lưu lại?”
Thiết kế “vòng tròn nhân chứng”
Self-doubt lớn lên trong im lặng và cô lập.
Khi bạn viết một mình, nghĩ một mình, lo lắng một mình, bạn dễ tin rằng “chắc mình sai”. Vì vậy, hãy thiết kế một “vòng tròn nhân chứng” – những người đủ tin tưởng bạn để đồng hành, đủ trung thực để phản hồi, và đủ yêu thương để không phán xét.
Bạn không cần một đám đông cổ vũ. Chỉ cần 1–3 người nhìn thấy giá trị của bạn, đóng góp ý kiến chân thực của họ, cả sự ghi nhận lẫn phản hồi trước khi phần còn lại của thế giới nhận ra điều đó. Đó có thể là một nhóm viết nhỏ, một mentor, hay chỉ một người bạn biết lắng nghe giúp bạn thấy rõ giá trị thật của mình.
Hãy tìm những người không chỉ khen, mà hiểu. Những ai có thể nói:
“Phần này chưa rõ, nhưng ý tưởng này rất mạnh.”
Vì sự xác nhận trung thực ấy giúp bạn cân bằng giữa tự tin và khiêm tốn giữa dũng cảm và tỉnh táo.
Chiến lược gợi ý:
Chia sẻ một đoạn viết ngắn cho người độc giả mục tiêu tin cậy, kèm câu hỏi: “Phần nào khiến bạn thấy gần gũi nhất? Phần nào còn mơ hồ?”
Lắng nghe phản hồi với tinh thần học hỏi, không phải để xin phép được tiếp tục.
Tạo cam kết nhỏ và đều đặn
Tự tin không đến từ cảm xúc. Tự tin đến từ tích lũy hành động nhất quán.
Thay vì lên kế hoạch viết 10.000 chữ trong một tuần, hãy cam kết viết 200 chữ mỗi ngày, trong 14 ngày liên tục. Điều này giúp bạn vượt qua sự lười biếng, sự hoàn hảo hóa, và cả self-doubt.
Viết đều giúp tiếng nói bên trong bạn trở nên vững vàng. Mỗi đoạn viết là một viên gạch xây lại lòng tin.
Self-doubt tan dần không phải nhờ “niềm tin” mà nhờ kinh nghiệm hành động. Mỗi lần bạn hoàn thành một trang, gửi bản nháp cho biên tập, hay nhận phản hồi từ người đọc, bạn đang chứng minh cho chính mình thấy:
“Tôi có thể.”
Niềm tin không tự sinh ra. Nó được rèn từ hàng trăm hành động nhỏ nhưng kiên định.
Self-doubt sẽ không biến mất hoàn toàn. Nhưng khi bạn hành động đều đặn, tự phản chiếu trung thực, và kết nối với những người tin cậy, bạn sẽ nhận ra: Nỗi nghi ngờ không thể lớn hơn tiếng gọi được đóng góp giá trị bên trong bạn.
Đọc thêm bài viết:
Hãy để Self-Doubt thành người bạn trên hành trình viết
Không ai thoát khỏi self-doubt. Nhưng người viết vĩ đại khác người thường ở chỗ họ biết sống cùng nó. Họ không chờ hết sợ mới viết, mà viết để học cách hết sợ.
Bạn không cần chắc chắn để bắt đầu. Bạn chỉ cần bắt đầu, và cho phép sự chắc chắn lớn dần lên trong quá trình viết.
Self-doubt không phải là điều xấu. Nó chỉ là dấu hiệu bạn đang bước vào một điều gì đó có ý nghĩa thật sự với mình. Một hành trình mà bạn không muốn làm qua loa. Một sản phẩm mà bạn không muốn giả tạo. Một giọng nói mà bạn chưa từng để cất lên trọn vẹn.
Viết sách không cần sự hoàn hảo. Nó cần sự can đảm và thành thật.
Trong thế giới nơi mọi thứ xoay quá nhanh, nơi ai cũng muốn trở thành “chuyên gia” trong vòng ba tháng, thì chính sự chậm rãi, tự hỏi, và chân thực của bạn lại là điều khiến cuốn sách của bạn có giá trị lâu bền.
Self-doubt có thể còn đó. Nhưng đừng để nó giữ bạn ở lại, mà hãy ghi nhận và cho phép nó trở thành một người bạn đồng hành.
The Transformation Book - Tri thức dẫn đường sự chuyển hóa
Subscribe bản tin của mình để đón đọc thêm các bài viết nếu bạn đang quan tâm đến chủ đề viết sách, tư vấn chiến lược xuất bản và xây dựng thương hiệu tác giả nhé.